भाषालेखः-२ संस्कृतशिक्षणोपायाः

संस्कृतशिक्षणोपायाः

संस्कृतं ज्ञातुं सर्वे इच्छन्ति। कथं सम्यक् संस्कृतभाषापारङ्गत्यं प्राप्तुं शक्नुमः? भाषापठनावगमन-सामर्त्येन सह लेखन-सम्भाषणयोः कौशलमपि वर्द्धते।

            तदर्थं प्रथमं प्राथमिकं ज्ञानमावश्यकम्। विभक्तयः, क्रियारूपाणि, कृदन्तानि, विशेषण-विशेष्यभावाः, कर्मणि-कर्तरि-प्रयोगाः, सन्धयः, समासाश्च सम्यक् ज्ञातव्याः। ततः पश्चादेव संस्कृतभाषणाय यतितव्यम्।

ततश्च-

1. भाषणाय श्रवणमत्यन्तम् आवश्यकम्। यावत् श्रुणुमः तावत् वचने क्षमता जागर्ति। अतः भाषणानि श्रोतव्यानि।

2. प्रतिदिनं गद्यं (वाक्यरूपपाठं) किञ्चित् स्वीकृत्य अर्थस्य मननपूर्वकं शनैः शनैः उच्चैः पठितव्यम्।

3. प्रतिदिनं गद्यं (वाक्यरूपपाठं) किञ्चित् स्वीकृत्य उच्चैः वदन् पश्यन् लिखेत्।

4. प्रतिदिनं वाक्यपञ्चकमवश्यं स्वयं लेखनीयम्। यावत् मातृभाषायाः भावितं संस्कृते वक्तुं न पारयति, तावत् प्रयतितव्यम्।

5. प्रथममेव गीतानुवादादिकाय न प्रयतितव्यम्। तत्र क्रमेण अभ्यासः युक्तः। कठिनस्थायि वस्तु न स्वीकर्तव्यम्।

6. श्लोकान् अन्वयसहितान् पठन् वाक्यनिर्माणनं द्रष्टव्यम्। तत् पश्यन् पुनः अर्थस्य विचारं कुर्यात्। तानि पदानि पुनः श्लोके कुत्र सन्तीति द्रष्टव्यानि। कस्य पदस्य कोर्थः, कथं प्रयुक्तः इति चिन्तनसहितं द्रष्टव्यम्। गीताप्रेस्-गोरखपुरस्य पुस्तकानि सम्यग् मूलमनुसृत्य अनूदितानि भवन्ति। एतदर्थं ते उपयुक्तानि भवन्ति।

7. संस्कृते अनूदितान् लेखान् स्वीकृत्य प्रतीपं पठितव्यम्। अनुवादं प्रथमं पठित्वा ततः मूलं पठेत्।

8. यत्किमपि नूतनं पदं पश्यति, तत् प्रयुज्य वाक्यं निर्मातव्यं, मनसि एव। तस्य लिङ्गं मनसि ध्यातव्यम्।

9. मातृभाषायाः आङ्ग्लस्य वा चतुर्थायाः पञ्चमायाः वा कक्ष्यायाः पाठ्यपुस्तकानि स्वीकृत्य कथाः, लेखान् संस्कृते अनुवादनं कर्तव्यम्। तेषां पदानाम् अन्वेषणाय प्रयतमानः सन् तस्य पठनसमये पुनः तस्मिन् भावे, पदे च दृष्टिः पतति।

10. संस्कृते लिङ्ग-वचन-विभक्तिदोषाः प्रायः अधिकाः भवन्ति। सर्वनामप्रयोगेषु, विशेषणविशेष्यभावेषु, कर्मणि-कर्तरि-प्रयोगेषु, प्रत्ययप्रयोगेषु च दोषाः अधिकाः भवन्ति। तान् प्रयोगान् भाषायां दृष्ट्वा मनःपूर्वकं अपाकुर्यात्।

11. संस्कृतभाषणं श्रुण्वन् लेखनाय प्रयतितव्यम्। (शृङ्गेरीशङ्कराचार्यस्य भाषणानि यूट्यूब्-इत्यत्र सन्ति)

https://www.youtube.com/watch?v=KbDmqTFsUcY&t=547s

https://www.youtube.com/watch?v=pbpNTarXg_4&t=433s

https://www.youtube.com/watch?v=3jGdMnhyuJk&t=285s

https://www.youtube.com/watch?v=JltBTuHURLQ&t=116s

https://www.youtube.com/watch?v=QnHP9yO2Dpk

https://www.youtube.com/watch?v=qD15ZJ3r3hk

12. संस्कृते भगवतः स्तोत्राणि अत्यन्तमुपयुक्तानि। तानि अध्ययनदिशा पठितव्यानि।

--------------------

సంస్కృతం నేర్చుకునేందుకు కొన్ని సూచనలు--

సంస్కృతం నేర్చుకోవాలని అందరూ కోరుకుంటారు. బాగా సంస్కృతభాష పరిజ్ఞానాన్ని ఎట్లా పొందగలం?

          దాని కోసం మొదలు ప్రాథమిక స్థాయి జ్ఞానం కావాలి. విభక్తులు, క్రియారూపాలు, కృదంతాలు, విశేషణ-విశేష్యభావాలు, కర్మణి-కర్తరి-ప్రయోగాలు, సంధులు, సమాసాలు బాగా తెలియాలి. తరువాతే సంస్కృతభాషణానికి ప్రయత్నించాలి.

1. భాషణం కోసం శ్రవణం చాలా ఆవశ్యకం. ఎంత వింటామో అంత మాట్లాడే సమర్థత కలుగుతుంది. అందువల్ల సంస్కృతంలో ఉపన్యాసాలను వినాలి.

2. ప్రతిదినం గద్యం (వాక్యరూపంలో ఉన్న పాఠం) కొద్దిగైనా తీసుకుని అర్థం మననం చేస్తూ- తక్కువ వేగంతో, పైకి చదవాలి.

3. ప్రతిదినం గద్యం (వాక్యరూపంలో ఉన్న పాఠం) కొద్దిగా తీసుకుని చదువుతూ వ్రాయాలి.

4. ప్రతిదినం ఐదు వాక్యాలైనా తప్పకుండా స్వయంగా వ్రాయాలి. మాతృభాషలో భావించిన దాన్ని సంస్కృతంలో మాట్లాడగలిగేంతవరకు ప్రయత్నించాలి.

5. మొదట్లోనే గీతానువాదాలు చేయాలని ప్రయత్నించరాదు. ఏదైనా క్రమంగా అభ్యాసం చేయటం మంచిది. కఠిన స్థాయిలో వస్తువును తీసుకోకూడదు.

6. అన్వయసహితంగా ఉన్న శ్లోకాలను చదవుతూ వాక్యనిర్మాణనం గమనించాలి. అది చూస్తూ మళ్ళీ అర్థాన్ని విచారిస్తూ సాగాలి. ఆ పదాలు తిరిగి శ్లోకంలో ఎక్కడ ఉన్నాయో చూడాలి. ఏ పదానికి ఏ అర్థమో ఎట్లా ప్రయోగించాలో- చింతన చేస్తూ చూడాలి. గీతాప్రేస్-గోరఖపుర్ వారి పుస్తకాలు (హిందీలో) బాగా మూలానికి అనుగుణంగా అనువదింపబడ్డాయి. ఈ విషయంలో అవి చాలా ఉపయుక్తంగా ఉంటాయి.

7. సంస్కృతంలో అనువదింపబడిన లేఖలను తీసుకుని తిరగలి చదవాలి- అంటే అనువాదం ముందు చదివి, అప్పుడు మూలం చదవాలి.

8. ఏదైనా నూతన పదం కనిపిస్తే, అది ప్రయోగించి వాక్యం నిర్మాణం చేసుకోవాలి- మనసులోనే. దాని లింగం కూడా మనసులో ఓసారి అనుకోవాలి.

9. మాతృభాషాలో లేదా ఆంగ్లభాషలో కానీ నాలుగు లేదా ఐదవ తరగతి పాఠ్యపుస్తకాలను తీసుకుని కథలను, లేఖలను సంస్కృతంలోనికి అనువాదనం చేయాలి. ఆ పదాలను అన్వేషించటానికి ప్రయత్నిస్తూంటే, ఏదైనా చదివినప్పుడు ఆ భావం దొర్లితే ఆ భావంపై, పదం పై దృష్టి పడుతుంది.

10. సంస్కృతంలో లింగం-వచనం-విభక్తి దోషాలు బాగా అధికంగా అవుతుంటాయి. సర్వనామప్రయోగాలలో, విశేషణ విశేష్యభావాలలో, కర్మణి-కర్తరి-ప్రయోగాలలో, ప్రత్యయప్రయోగాలలో దోషాలు అధికంగా అవుతాయి. ఆ ప్రయోగాలను భాషలో చూసి దృష్టిపూర్వకంగా తొలగించాలి.

11. సంస్కృతభాషణం వింటూ వ్రాసేందుకు ప్రయత్నించాలి (శృంగేరీశంకరాచార్యుల భాషణలు యూట్యూబులో ఉన్నవి)

https://www.youtube.com/watch?v=KbDmqTFsUcY&t=547s

https://www.youtube.com/watch?v=pbpNTarXg_4&t=433s

https://www.youtube.com/watch?v=3jGdMnhyuJk&t=285s

https://www.youtube.com/watch?v=JltBTuHURLQ&t=116s

https://www.youtube.com/watch?v=QnHP9yO2Dpk

https://www.youtube.com/watch?v=qD15ZJ3r3hk

12. సంస్కృతంలో భగవంతుని స్తోత్రాలు ఎంతో ఉపయుక్తమైనవి. అవి అధ్యయనంగా పఠించాలి.